ปรวาที…เป.… ทสฺสิตานี’’ติ วทนฺเตหิ ปุคฺคโล นุปลพฺภติ…เป.… อาชานาหิ ปฏิกมฺมนฺติ เอตฺถ อาชานาหิ นิคฺคหนฺติ ปาโฐ ทิฏฺโฐ ภวิสฺสติฯ อญฺญตฺตํ ปฏิชานาปนตฺถนฺติ ยถา มยา อญฺญตฺตํ วตฺตพฺพํ, ตถา จ ตยาปิ ตํ วตฺตพฺพนฺติ อญฺญตฺตปฏิญฺญาย โจทนตฺถนฺติ อตฺโถฯ สมฺมุติปรมตฺถานํ เอกตฺตนานตฺตปญฺหสฺส ฐปนียตฺตาติ อพฺยากตตฺตาติ อตฺโถฯ ยทิ ฐปนียตฺตา ปฏิกฺขิปิตพฺพํ, ปเรนปิ ฐปนียตฺตา ลทฺธิเมว นิสฺสาย ปฏิกฺเขโป กโตติ โสปิ น นิคฺคเหตพฺโพ สิยาฯ ปโร ปน ปุคฺคโลติ กญฺจิ สภาวํ คเหตฺวา ตสฺส ฐปนียตฺตํ อิจฺฉติ, สติ จ สภาเว ฐปนียตา น ยุตฺตาติ นิคฺคเหตพฺโพฯ สมฺมุติ ปน โกจิ สภาโว นตฺถิฯ เตเนวสฺส เอกตฺตนานตฺตปญฺหสฺส ฐปนียตํ วทนฺโต น นิคฺคเหตพฺโพติ สกวาทินา ปฏิกฺเขโป กโตติ อยเมตฺถ อธิปฺปาโย ยุตฺโตฯ

สุทฺธิกสํสนฺทนวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. โอปมฺมสํสนฺทนวณฺณนา

[28-36] อุปลทฺธิสามญฺเญน อญฺญตฺตปุจฺฉา จาติ อิทญฺจ ทฺวินฺนํ สมานตา โน อญฺญตฺตสฺส การณํ ยุตฺตํ, อถ โข วิสุํ อตฺตโน สภาเวน สจฺจิกฏฺฐปรมตฺเถน อุปลพฺภนียตาติ วิจาเรตพฺพํฯ ‘‘เอกวีสาธิกานี’’ติ ปุริมปาโฐ, วีสาธิกานีติ ปน ปฐิตพฺพํฯ

[37-45] ‘‘อตฺถิ ปุคฺคโล’’ติ สุตฺตํ อนุชานาเปนฺเตน อุปลทฺธิ อนุชานิตา โหตีติ มญฺญมาโน อาห ‘‘อุปลทฺธิสามญฺญํ อาโรเปตฺวา’’ติฯ วีสาธิกานิ นว ปฏิกมฺมปญฺจกสตานิ ทสฺสิตานีติ เอเตน สุทฺธิกสํสนฺทเนปิ ‘‘อาชานาหิ ปฏิกมฺม’’มิจฺเจว ปาโฐติ วิญฺญายติฯ ยญฺจ วาทมุเขสุ สุทฺธิกสจฺจิกฏฺเฐ ‘‘ปฏิกมฺมจตุกฺก’’นฺติ วุตฺตํ, ตมฺปิ ‘‘ปฏิกมฺมปญฺจก’’นฺติฯ

โอปมฺมสํสนฺทนวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. จตุกฺกนยสํสนฺทนวณฺณนา

[46-52] เอกธมฺมโตปิ อญฺญตฺตํ อนิจฺฉนฺโต รูปาทิเอเกกธมฺมวเสน นานุยุญฺชิตพฺโพฯ สมุทายโต หิ อยํ อญฺญตฺตํ อนิจฺฉนฺโต เอกเทสโต อนญฺญตฺตํ ปฏิกฺขิปนฺโต น นิคฺคหารโห สิยาติ เอตํ วจโนกาสํ นิวตฺเตตุํ ‘‘อยญฺจ อนุโยโค’’ติอาทิมาหฯ สกลนฺติ สตฺตปญฺญาสวิโธ ธมฺมปฺปเภโท ปุคฺคโลติ วา ปรมตฺถสจฺจํ ปุคฺคโลติ วา เอวํ สกลํ สนฺธายาติ อตฺโถฯ เอวํ สกลํ ปรมตฺถํ จินฺเตตฺวา ตนฺติวเสน อนุโยคลกฺขณสฺส ฐปิตตฺตา สกลปรมตฺถโต จ อญฺญสฺส สจฺจิกฏฺฐสฺส อภาวา สจฺจิกฏฺเฐน ปุคฺคเลน ตโต อญฺเญน น ภวิตพฺพนฺติ ‘‘รูปํ ปุคฺคโล’’ติ อิมํ ปญฺหํ ปฏิกฺขิปนฺตสฺส นิคฺคหาโรปนํ ยุตฺตนฺติ อตฺโถฯ

สภาควินิพฺโภคโตติ รูปโต อญฺญสภาคตฺตาติ วุตฺตํ โหติฯ สพฺพธมฺมาติ รูปวชฺเช สพฺพธมฺเม วทติฯ ‘‘รูปสฺมิํ ปุคฺคโล’’ติ เอตฺถ นิสฺสยวินาเส วินาสาปตฺติภเยน ปฏิกฺขิปตีติ อธิปฺปาเยนาห ‘‘อุจฺเฉททิฏฺฐิภเยน เจวา’’ติฯ ตีสุ ปน สมยวิโรเธน ปฏิกฺเขโป อธิปฺเปโตฯ น หิ โส สกฺกายทิฏฺฐิํ อิจฺฉติ, อปิจ สสฺสตทิฏฺฐิภเยน ปฏิกฺขิปตีติ ยุตฺตํ วตฺตุํฯ สกฺกายทิฏฺฐีสุ หิ ปญฺเจว อุจฺเฉททิฏฺฐิโย, เสสาสสฺสตทิฏฺฐิโยติฯ อญฺญตฺร รูปาติ เอตฺถ จ รูปวา ปุคฺคโลติ อยมตฺโถ สงฺคหิโตติ เวทิตพฺโพฯ

จตุกฺกนยสํสนฺทนวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิฏฺฐิตา จ สํสนฺทนกถาวณฺณนาฯ

8. ลกฺขณยุตฺติวณฺณนา

[54] ปจฺจนีกานุโลเมติ อิทํ ยํ วกฺขติ ‘‘ฉลวเสน ปน วตฺตพฺพํ ‘อาชานาหิ ปฏิกมฺม’นฺติอาที’’ติ (กถา. อฏฺฐ. 54), เตน ปน น สเมติฯ ปจฺจนีกานุโลเม หิ ปจฺจนีเก ‘‘อาชานาหิ นิคฺคห’’นฺติ วตฺตพฺพํ, น ปน ‘‘ปฏิกมฺม’’นฺติฯ

ลกฺขณยุตฺติวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ